VENDLINDJA E GJYSHIT
Gjëja më e shtrenjtë! Vendi ku lindi e u rritë, ku mori mësimet e fëmijërisë, ku jetoi gëzimet dhe hidhërimet . Aty u formua, hodhi hapat e parë dhe nisi rrugën e jetës... Vendlindja është kjo tokë, këta gurë e drurë që në çdo moment na kujtojnë origjinën tonë. Lavdia e të parëve është dritë për pasardhësit! Është thirrja e kohës për të njohur Vendlindjen dhe kushtrimi i të parëve për të dashur atdheun.
Por është fakt se Gjyshrit e mi dhe gjithë fshati, mbasi punonin në vapë e acar, në tufan e të shoqëruar nga blerimi, brenda botës shpirtërore mbanin vend për librin. Ishin dhe janë miq të mëdhenj të dijes. Kjo kulturë në kushte tejet të vështira, dëshmon për vitalitet, inteligjencë natyrale, prirje e ngjitje këmbëngulëse drejt së panjohurës. Kjo aftësi është pothuaj genetike, duke pasur parasysh faktin se pikërisht tek ky vendbanim mes gurëve (“Mesguras”, emri autokton shndërruar nga sllavët në “Mezhgoran”, në shekujt IX-XXI), janë tre kroje me emrat: i Erës, i Diellit, i Hënës, që sjellin pranë emrat e Perëndive Pellazge, një pasaportë e identitetit në mijëvjeçar.
Gjyshi përveçse pasionin për librat, kish pasion për rritjen e bletëve. Kishim disa koshere. Më ka pëlqyer shumë marrja e mjaltit në ditët e bukura të verës. Gjyshi vendoste kokoret dhe tymoste drejt piteve, të shmangnin pickimin. Zhaurima e bletëve ish një koncert në një kompozim magjik. Ato këndonin në fluturim e sipër dhe mandej rridhte mjalti nga shtrydhja e piteve në makinë… Nëna u servirte mjaltë atyre që vinin, apo kalonin në rrugë… Krijohej një farë feste në këtë lartësi të gurtë, ku jo shumë larg ecte lumi i Vjosës. Mbledhja e sherebelit është një motiv tjetër që s’mund ta harroj. Këndonin këngë dhe në një farë mënyre sfidonin izolimin apo at varfëri të tejskajtë…Njerëzit gjenin mënyra të mbijetonin e të jetonin… Ende më dhëmb fakti që gruri prodhohej në fshat dhe e konsumohej në qytet!!! Një fshat me traditë blegtorale vuante për pikën e qumështit… Rroba e re ishte një ëndërr
Mezhgorani është pjesë e Tepelenës, e cila ka nxjerrë burra të përmasave botërore, që kanë rrezatuar ndjeshëm jo vetëm në historinë dhe kulturën kombëtare: Ali Pashë Tepelena (1740-1822), Selam Musai (1860-1920), Sten Dragoti (1932), pjesë e komunitetit shqiptaro-amerikan, aktualisht regjizor i famshëm me përmasa botërore, të cilin kam pasur nderin ta intervistoj në Manhattan. Në kuadrin e personaliteteve të mëdha të Tepelenës dhe të Shqipërisë hyjnë nga Mezhgorani: Fehmi Bej Mezhgorani (1874-1930), i cili ka kryer studimet në Zosime dhe në vitin 1909, ka qënë kryeredaktori i gazetës “Zgjimi”, duke dhënë kontribut të shquar në vigjilje të Pavarësisë. Sami Mezhgorani, ka dhenë kontribut të shquar në çështjen patriotike shqiptare. Një grup i tërë mësuesish, kanë hapur jo vetëm shkollën shqipe në Mezhgoran, por janë shpërndarë e kanë hapur mjaft shkolla shqipe në tërë trevën e Tepelenës në vitet 30-40. Sejfulla Malëshova (1890-1971), me nënën nga kjo trevë, ka kryer shkollën fillore në Mezhgoran. Ai arriti të bëhej personalitet nga më të shquarit e kulturës dhe politikës shqiptare, disident dhe përkthyes i Zgalemit, me përmasat e përkthimit nolian.