User:Yerevantsi/sandbox/Geghard

Geghard

History

Complex

sources

The monastery and church of Geghard ' the Holy Lance ', or Ayrivank are situated 42 kilometres to the north-east of Erevan, in the hills of the province of Kotayk. The site is famous as a place of natural beauty, of spiritual refuge in times of trouble, and as a magnificent architectural monument, exhibiting the best characteristics of Armenian architecture and ornamental sculpture of the later Middle Ages.

To judge from the evidence of ancient cells hewn into the living rock, Geghard or Ayrivank was a sanctuary and centre of hermitages from early Christian times. The main church dates from the year 1215, the era of the Zakariads, who were vassals and high officers of the Georgian queen Tamar (1184-1213). The plan of the church is cross-shaped, inscribed within a slightly extended square; the edifice is covered by a cylindrical dome, set over a square base, by means of curved vaulting. Following the Mongol conquest of Armenia and Georgia, the district fell into the hands of the local princely family of the Proshians, eminent patrons of the arts and sciences. The Proshian arms are carved in stone relief on an adjacent, slightly later church, carved out of the solid rock.

Of much architectural interest is the entrance hall or gavit of the main church. The basis of this stone structure is provided by the design of the Armenian square-plan peasant cottage, with its four free-standing supports in the centre, and covered in the case of the cottage with wooden beams in the shape of a pyramid. The Geghard gavit has magnificent stalactite vaulting; it served in medieval times for religious and administrative purposes, as required by the local Armenian community.

ԳԵՂԱՐԴ, Այրիվանք

Վանք Հայաստանի Հանրապետության Կոտայքի մարզում, Ազատ գետի ակունքներից մեկի` Գեղարդի ափին, Գեղամա լշ-ի հր-արմ կողմում, ձորամիջում: Գտնվում է Երևան ք-ից 35 կմ արլ: Հնում մտնում էր Մեծ Հայքի Այրարատ աշխ-ի Մազազգավ-ի մեջ և կոչվում էր նաև Այրիվանքª շինությունների մի մասի վիմափոր ու այրերի մեջ լինելու համար: Վանքի հիմնադրումը վերագրվում է Գրիգոր Լուսավորչին (3–4-րդ դդ) և Սահակ Պարթևին (5-րդ դ):

Գ անունը գործածական է դարձել 13-րդ դ, երբ այստեղ է բերվել այն գեղարդը (նիզակը), որով խոցել էին Քրիստոսին: Վանքի ճարտարապետական համալիրը հիմնականում կառուցվել և ամբողջականացվել է 13-րդ դ: Նրա մեջ մտնում են գլխավոր եկեղեցինª կից գավիթով, երկու ժայռափոր եկեղեցիները, ժամատուն-տապանատունը, խուցերը, հյուրատները և շրջապարիսպը: Գլխավոր եկեղեցին կառուցվել է Զաքարյան տոհմի իշխանների օրոքª 1215 թ, գավիթըª 1215–1225թթ: 13-րդ դ կեսերին Գ վանքը Զաքարյաններից գնել է Պռոշ իշխանը և սկսել է վիմափոր եկեղեցու կառուցումը, որն ավարտվել է 1230–1250 թթ ճարտարապետ Գալձագի գլխավորությամբ: Վիմափոր երկրորդ եկեղեցին կառուցվել է 1283–1288 թթ, որին կից ժամատուն-տապանատունը Պռոշյանների դամբարանն էր: Վանքի ողջ համալիրը աչքի է ընկնում նուրբ ու ճաշակավոր քանդակներով, ունի հարուստ ու բազմաբովանդակ վիմագիր արձանագրություններ (12–13-րդ դդ): Գ հայկական վիմափոր ճարտարապետական ոճի եզակի կոթող է: Նախաքրիստոնեական շրջ-ում այստեղ գոյություն է ունեցել ջրի պաշտամունքի մեհյան: Գ իր գոյության ընթացքում բազմիցս ավերվել, կողոպտվել է: Մասնակիորեն ավերվել է նաև 1127, 1678, 1840 թթ երկրաշարժերից և կրկին վերակառուցվել:

Գ հիմնական վերանորոգման է ենթարկվել խորհրդային իշխանության օրոք և այսօր այն Հայաստանի Հանրապետության ամենաբարեկարգ հուշարձաններից մեկըն է, որին ամեն տարի այցի են գալիս հազարավոր զբոսաշրջիկներ:

Գ Միջնադարյան Հայաստանի գրչության ու գիտությունների խոշոր կենտրոններից էր: 8-րդ դ կեսերին այստեղ է ապրել ու ստեղ ծագործել Աթենքում բարձր կրթություն ստացած խոշոր գիտնական, երաժշտագետ Գրիգոր Գռզիկը (Այրիվանեցի): Վանքի գիտական և ուսումնական կյանքը հատկապես սկսել է աշխուժանալ 13-րդ դª վարդապետներ Հովհան Գառնեցու և պատմիչ-գիտնական Մխիթար Այրիվանեցու օրոք: Գ-ի դպրոցն ուներ հարուստ մատենադարան: Գրչության արվեստի զարգացման գործում այստեղ մեծ աշխատանք են ծավալել Մխիթար և Սիմեոն Այրիվանեցիները (15-րդ դ): Գ-ի դըպրոցից մեզ են հասել հայերեն շատ ձեռագրեր, որոնց մեծ մասը պահվում է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում: Արդեն մի քանի տասնամյակ է, որ Գ դարձել է գործող եկեղեցի:

sources2

Sahinian, Alexander (1976). "Գեղարդ [Geghard]". Armenian Soviet Encyclopedia Vol. II. pp. 712-714.

http://echmiadzin.asj-oa.am/10921/ Ս. Գեղարդա վանքը հիմնովին վերանորոգված

http://echmiadzin.asj-oa.am/10215/ Ս. Գեղարդա վանքում տարոնական աղբյուր-հուշարձանի բացումը

http://echmiadzin.asj-oa.am/2958/ Այրի վանք կամ Գեղարդա վանք

http://echmiadzin.asj-oa.am/4810/ Գեղարդի վանքի գանձերից

http://echmiadzin.asj-oa.am/1002/ Զբոսապտույտ դեպի Գեղարդ և Գառնի

http://echmiadzin.asj-oa.am/1182/ Մեծ Վարպետին հետ դեպի Գեղարդ և Գառնի

Manukyan, A. S (1996). "Եկեղեցին Հայաստանում 1930-ական թվերին [The Church in Armenia in the 1930s]" (PDF). Banber Yerevani Hamalsarani (in Armenian). 89 (2). Yerevan State University: 188–199. p.191 1933 թ. փակվում և հնագիտական արգելոց է հայտարարվում Գեղարդի վանքը

Archbishop Vahram Manuki [in Armenian] (1871). Այրիվանք կամ Գեղարդայ վանք. Vagharshapat: Mother See of Holy Etchmiadzin. (PDF)

Gharibyan, Igit (2003). "Հրաշագործ Սուրբ Գեղարդը". Etchmiadzin (in Armenian). 59 (3–4). Mother See of Holy Etchmiadzin: 104–125.

Sargsian, Edward; Sargsian, Masis (1981). "Գեղարդի վիմափոր կառույցների մի խումբ [A group of troglodyte structures of Geghard]". Lraber Hasarakakan Gitutyunneri (in Armenian) (4): 107–111.

Matevossian, R. I. (1989). "Պռոշյանների տոհմական զինանշանը և նրա պատմածագումնաբանական վերլուծությունը [The Proshians' Family Emblem and Its Historical-Genealogical Analysis]". Patma-Banasirakan Handes (in Armenian) (2): 116–122.

Միջնադարյան Հայաստանի վարդապետարանները և Ս. Գեղարդա վանքի մշակութային կյանքը

http://www.armenica.org/cgi-bin/armenica.cgi?920297140677747;=2=ba=1====baz0019

http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=99488

http://haygirk.nla.am/cgi-bin/koha/opac-detail.pl?biblionumber=142069

https://www.azatutyun.am/a/30121344.html

Unsorted, random

Colin Thubron Geghard: We penetrated deeper and higher into the hills, making for the cave-monastery of Gueghard up a valley suddenly empty and overbear- ing. On either side grey and yellow bluffs dangled above the river or tapered to the skyline in pitted organ-pipes. The monastery was a wild, secret place, enclosed in cliffs above the stream's head. A few pilgrims and tourists were about. Black-robed priests were tending beehives on a terrace, or snoring in the shade, and nearby trees were knotted with the handkerchiefs of the faithful, left there for a plea or a thanksgiving. Irina sat down on a boulder overlooking the stream and told me to go in alone. 'I don't like these places. I like things rational.' She examined her painted toe-nails. 'These people call themselves Christian, but half of it's superstition-all that giving candles in exchange for favours!'

But beneath them, and pushing deep into the cliffs, a labyrinth of churches, cells and mortuary chapels burrows and winds through an intestinal darkness. The frescoes and church furniture have gone, but the chambers themselves heave and gouge with a savage, indestructible strength. They are upheld by the passive power of the whole mountain. Their subterranean pillars reach up to monolithic spans of arch and lintel. Their walls are carved with disordered crosses, repeated like an incantation, and the chiselled blazons of princes rise around their emptied tombs. The feel is of eternal dusk. The sun penetrates only in a jagged stammer of light, through a few embrasures and perforated domes, and the black-red basalt of the building-stone is of one flesh with the living rock.
As for me, I felt as if I were back in the Middle East. I passed Islamic-looking prayer-niches and trudged under stalactite vaults like those of Mameluke Egypt.

Heritage status

https://www.aysor.am/en/news/2018/12/08/monastery-geghard/1501225 08/12/2018 Monastery of Geghard granted UNESCO enhanced protection status

Notable events

On September 12, 2019 an Armenian classical and religious music concert was held within the monastery complex in attendance of Prime Minister Nikol Pashinyan, President Armen Sarkissian, other officials and ambassadors to Armenia.

https://www.azatutyun.am/a/30098112.html