sources
edit- Narine
Hrachia Acharian http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&dt=HY_HY&pageNumber=1622
This etymology has been accepted by linguists Bakar Gigineishvili (Tbilisi State University), Thomas Wier (Free University of Tbilisi),[1] and Lasha Bakradze (Director of the Georgian Museum of Literature).[2]
At least as a calque of Persian, indeed. The dish itself developed in Mesopotamia ca. 5000 BC, long, long before there were any Armenian-speakers in Anatolia or the Caucasus. https://twitter.com/thomas_wier/status/1492111504082100224
https://twitter.com/thomas_wier/status/1269900311201755137 The Georgian word first appears in late medieval Georgian man-of-letters Zaza Panaskertel-Tsitsishvili's კარაბადინი ḳarabadini, or medical compendium, published in 1486:
The product itself has been known in the region for millennia. Pliny the Elder mentions 'barbarous nations know how to thicken milk into a substance with an agreeable acidity'. The ancient Greeks called this οξύγαλα sour-milk, but clearly it was perceived to be somewhat foreign. https://twitter.com/thomas_wier/status/1269907281820483586
Wrong: the Georgian word is not only clearly a loanword from Armenian, the Armenian word is also a calque from other regional languages. Loanwords are ubiquitous in languages. https://twitter.com/thomas_wier/status/1492611084771106817
https://arar.sci.am/dlibra/publication/52119/edition/46753/content Ավանդական հայկական կաթնամթերքներ` մածունի, յուղորդի մանրէաբանական և ադհեզիվ հատկությունները
https://arar.sci.am/dlibra/publication/259049/edition/237193/?language=hye Мацун и югорд - армянские национальные кисломолочные продукты
http://arar.sci.am/Content/197733/file_0.pdf Ընդունված Էր որպես ձմռան պաշար մսի, ալյուրի, կարտոֆիլի և այլնի հետ զուգահեռ մթերել նաև կաթնաթթվային մթերքներ: Ամենատարածվածը մածունն Էր, որը մերում Էին ինքնամերմամբ գոյացած մերանով1: Մածնից պատրաստում Էին տարատեսակ ուտելիքներ, սպաս, ապուր և այլն:
Հայ տանտիկինները մեծ վարպետությամբ կարողանում Էին պատրաստել մածուն, քամած մածուն...
- Մածունը հիմա ես անպակաս է գյուղացու տանից: Սրան զուգահեռ օգտագործվում են գործարանային արտադրության մածնատհսակնհրը: Առողջարար է համարվում հատկապես «Նարինե» մածունը: Վերջինս կարևոր բուժական հատկություն ունի աղեստամոքսային հիվանդությունների դեպքում: Ընդունված էր ուտելիս մածնի մեջ նաև մուրաբա (հատկապես կեռաս) կամ չամիչ ւցնել: Այս սովորությունը պահպանվում է նաև մեր օրերում: Կարելի է օգտագործել նաև քամած մածունը:
hy:Բուժանք 1929 https://arar.sci.am/dlibra/publication/285204/edition/261869 առաջին տարոուն մեջ բնականոն ու քաջառողջ երեխային ինչ կարելի է տալ կաթին հետ, իբր յաւելուծական սնունդ մածուն՝ օրական երկու երեք անուշի դգալ շաքարախառն, 4րդ-5րդ ամիսներէն
https://arar.sci.am/Content/176616/PDF/file_0.pdf
Դարերի ընթացքում հայությունը հանգել է այն եզրակացության, որ կովի կաթից ավելի արդյունավետ է կարագ ստանալը, ոչխարի կաթից՝ պանիր, իսկ գոմեշի կաթից՝ մածուն, որն առավել հարգի է համարվել:
Մածունը օգտագործվել է նաև որպես լրացուցիչ կերակրատարր որոշ ուտեստների համար (տոլմա, փլավ, թաթար բորակի և այլն):
Մածունը գործածվում էր շուրջ տարի, և գյուղական բնակչությունը տիրապետում էր այն մեկ ու ավելի շաբաթ կավամաններում սառը պահպանելու հմտությանը, իսկ ավելի երկար տևողության համար քամում էին, լցնում կաշվե պարկի մեջ և թեթևակի աղում:
Derivative products
editTan, Spas (soup)
matsun muraba https://www.facebook.com/mirzoyanphotolibrary/photos/a.1476268222626003.1073741833.1460649287521230/1477288182524007/
as low as 0.5% and as high as 7%, with 3.2% being popular
https://parma.am/en/product/product?slug=matsoun-bonilat-0.5-450g_36785 Matsoun "Bonilat" 0.5% 450g
7% https://www.biokat.am/en_us/products/matsun-500g---7%25
Matsun 3.2% https://tamaragroup.am/en/product/macun
Matsun "Dili" 3.2% 450g https://parma.am/en/product/product?slug=matsun-dili-3.2-450g_81884
2022 controversy
edithttps://oc-media.org/georgian-armenian-yoghurt-dispute-threatens-to-sour-relations/ Georgian-Armenian yoghurt dispute threatens to sour relations
Georgia bans export of Armenian matsun through its territory https://www.panarmenian.net/eng/news/298324/Georgia_bans_export_of_Armenian_matsun_through_its_territory
https://eurasianet.org/armenia-georgia-battle-over-yogurt Armenia, Georgia battle over yogurt
http://orbelicenter.am/en/post/959/2022-02-16/Why+cannot+%E2%80%9Cmatsun%E2%80%9D+and+%E2%80%9Cmatsoni%E2%80%9D+coexist%3F Why cannot “matsun” and “matsoni” coexist? 2022-02-16
Matsonigate: Armenian-Georgian dispute over traditional yogurt https://jam-news.net/matsonigate-armenian-georgian-dispute-over-traditional-yogurt/
Director of the Museum of Literature Lasha Bakradze, for example, cites data from the dictionary of Bakar Gigineishvili, who, among others, refers to the linguist Hrachya Acharyan and notes that in Armenian “matsun” means “sour milk”. https://www.facebook.com/JAMnewsInEnglish/photos/a.3006647732940308/3174861339452279/?type=3 https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10159780349279882&set=p.10159780349279882&type=3
ArmStat
edithttps://armstat.am/file/article/f_sec_2_10_8.1-8.2.pdf Average annual per capita consumption of main types of food1 Milk and matsun
https://armstat.am/file/article/bnexen_4_09.pdf ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐԱՏԵՍԱԿՆԵՐԻ ԹՈՂԱՐԿՈՒՄԸ ԲՆԵՂԵՆ ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅԱՄԲ Մածուն տոննա 251.1 771.9 582.6 132.5
https://armstat.am/file/doc/99516263.pdf ՀԵՏԱԶՈՏՎՈՂ ԳՅՈՒՂԱՑԻԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԿՈՂՄԻՑ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐԱՆՔԻ ԻՐԱՑՄԱՆ ՄԻՋԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԳՆԵՐԸ Մածուն 271 283 283 289 294
https://armstat.am/file/article/sv_01_12a_121.pdf Սննդամթերք, խմիչքներ և ծխախոտային արտադրատեսակներ արտադրող կազմակերպությունների թողարկած հիմնական արտադրատեսակները1 Մածուն, տոննա 208.3 210.7 98.9
2017 https://armstat.am/file/article/sv_02_16a_121.pdf
- ^ Wier, Thomas (June 8, 2020). "Weekly Georgian Etymology". Twitter. Archived from the original on 14 January 2023.
მაწონი mac̣oni 'yoghurt', from Armenian մածուն macun
- ^ Bakradze, Lasha [in Georgian] (February 9, 2022). "არაპატრიოტულად ისიც უნდა გაგანდოთ - ბაქარ გიგინეიშვილის ლექსიკონში რაც წერია" (in Georgian). Facebook. Archived from the original on 14 January 2023.